Güvence Hesabı Rücu Eder mi? Felsefi Bir Sorgulama
İnsanın adalet arayışı, yalnızca mahkeme salonlarının değil, varoluşun kendisinin de temel sorularındandır. Güvence Hesabı gibi bir kurumun “rücu etme” hakkı — yani yaptığı ödemeyi sorumlulara geri dönerek talep etmesi — sadece hukuki bir mesele değildir; aynı zamanda etik, epistemolojik ve ontolojik bir sorundur. Bu yazıda, bu olguyu yalnızca yasaların diliyle değil, felsefenin derin sorularıyla ele alacağız.
Etik Perspektif: Adalet mi, İntikam mı?
Etik açıdan bakıldığında, rücu kavramı insanın adalet duygusunun bir uzantısıdır. Birine ait olmayan bir yükü taşımak, Kant’ın deyişiyle “evrensel yasaya dönüşemeyecek bir davranıştır.” Ancak burada şu soru ortaya çıkar: Güvence Hesabı, mağdura yapılan ödemeyi geri alırken adalet mi sağlıyor, yoksa sorumluluğu başka birine devrederek yeni bir dengesizlik mi yaratıyor?
Eğer bir fail gerçekten kusurluysa, onun ödemesi etik olarak meşrudur. Fakat hayatın gri alanlarında — örneğin sürücünün ölümünde, sigortasızlığın sosyal nedenlerinde — bu rücu, bireysel sorumlulukla toplumsal koşulların kesiştiği yerde anlamını yitirir. Bu durumda etik bir ikilem doğar: Adaletin terazisi, bireyi mi yoksa sistemi mi tartmalıdır?
Epistemoloji: Bilginin Belirsizliği Üzerine
Epistemolojik açıdan sorarsak, “Güvence Hesabı rücu eder mi?” sorusunun cevabı bilgiye nasıl ulaştığımızla ilgilidir. Bilgi burada yalnızca yasa maddeleriyle sınırlı değildir; bilginin kaynağı toplumsal deneyimdir, yargı kararlarıdır, hatta mağdurun yaşadığı trajedidir. Ancak tüm bu bilgi parçaları, kesinlikten ziyade yoruma dayanır.
Bir filozofun gözünden, bilgi hiçbir zaman tam değildir. Hukukta da böyledir: her “rücu hakkı” yoruma, her yorum da güce bağlıdır. Bu nedenle epistemolojik olarak rücu, mutlak bilgiye değil, olasılığa dayanır. Bir kurumun “rücu etme” hakkı, bilgimizin sınırlarını test eden bir uygulamadır; ne kadar biliyoruz ve bildiğimizi ne kadar adil kullanıyoruz?
Ontoloji: Sorumluluğun Varlığı
Ontolojik düzlemde mesele daha derinleşir: Güvence Hesabı kimdir? Bir “varlık” mıdır, yoksa insan iradesinin bir soyutlaması mı? Eğer varlık olarak kabul edersek, o zaman rücu eylemi bir irade beyanıdır — tıpkı insanın kendi varlığını savunması gibi. Ancak soyut bir yapı olarak düşünürsek, o zaman rücu, insanın yarattığı sistemin kendi varlığını koruma refleksidir.
Bu noktada ontolojik bir soru belirir: Rücu eden kimdir — insan mı, devlet mi, yoksa hukuk dediğimiz anonim bilinç mi? Belki de her biri biraz. Çünkü her rücu, sorumluluğun yerini yeniden tanımlar; bir adımda fail birey olur, diğer adımda toplumun ta kendisi.
Adaletin İronisi: Ödeme ve Vicdan Arasında
Bir mağdurun zararı Güvence Hesabı tarafından karşılandığında, görünürde adalet tecelli eder. Fakat ardından failden rücu yoluyla tahsilat yapıldığında, adaletin rengi değişir. Burada etik ile ontoloji çatışır: Adalet, yalnızca dengenin yeniden kurulması mıdır, yoksa vicdanın tatmini de gerekir mi?
Rücu, adaletin ikili doğasını ortaya koyar. Bir yandan toplumsal düzenin sürekliliğini sağlar; öte yandan bireysel trajedilerin yeniden yaşanmasına yol açabilir. Burada felsefi bir soru belirir: Gerçek adalet, dengeyi korumak mı, yoksa merhameti gözetmek midir?
Sonuç: Adaletin Sınırında Bir Kurum
Güvence Hesabı’nın rücu hakkı, hukukun insan doğasındaki adalet arayışını sistemleştirme çabasıdır. Ancak her sistem gibi bu da bir “eksik varlık”tır — etik açıdan tam, epistemolojik olarak kesin, ontolojik olarak tutarlı olamaz. Çünkü adalet, nihayetinde insan aklının ötesinde bir idealdir.
Felsefi bakışla sormak gerekir: Bir kurumun rücu etme hakkı, insanın adalet arayışını mı temsil eder, yoksa onun yerine geçen bir mekanik vicdan mı yaratır? Ve en önemlisi, adalet dediğimiz şey gerçekten geri alınabilir mi, yoksa her “rücu” bir varoluşsal tekrar mıdır?
Bu sorular, sadece hukukçulara değil, insanın kendine sorusudur. Çünkü belki de asıl mesele, Güvence Hesabı’nın rücu edip etmemesi değil; bizim adalet dediğimiz şeyin gerçekten “geri dönüp” dönmediğidir.